دال های بتنی عناصر سازه ای هستند که برای ایجاد سطوح افقی مسطح مانند کف، سقف استفاده می شوند. آن ها بارهای وارد شده را از ستون ها به دیوارها منتقل می کنند. شرایط و ضوابط مختلفی برای انتخاب دال بتنی مناسب و مقرون به صرفه، با در نظر گرفتن نوع ساختمان، چیدمان معماری، ویژگی های زیبایی شناختی و طول دهانه وجود دارد. انواع دال های بتنی شامل دال یک طرفه، دو طرفه، تخت، مجوف و غیره وجود دارد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
دال چیست؟
برای آنکه با نحوه کار دال‌ها و انواع آن، آشنایی بیشتری پیدا کنیم، بهتر است ابتدا در مورد این موضوع که دال چیست نکاتی را در اختیار شما قرار دهیم. در مباحث عمرانی و ساختمانی، دال یک نوع سقف است و دال یکطرفه و دو طرفه از دو نوع متداول این محصول هستند. از جمله مشخصاتی که میتوان برای دال‌ها عنوان کرد، یکپارچه بودن و استفاده از مصالح مقاوم و با استحکام بالا در ساخت آنها است.
بتن و همچنین فولاد از جمله متریال‌هایی هستند که برای ساخت دال مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ فولاد، نقش میلگرد را در ساخت دال ایفا می‌کند.
دال بتنی چیست؟
سازه از عناصر ساختمانی مختلفی مانند: دیوارها، تیرها، ستون ها، فونداسیون، دال ها و غیره تشکیل شده است که از این میان، دال از اهمیت بالایی برخوردار است. دال جزء سازه ای مسطح و دو بعدی ساختمان است که ضخامت بسیار کمی نسبت به دو بعد دیگر آن دارد. این سازه بتنی به سایر اجزای ساختمان کمک می کند تا علاوه بر تحمل بارهای قائم، نیروهای جانبی را نیز حمل کند.
دال های بتن مسلح دارای انواع مختلفی از جمله دال های تخت، مجوف، پیش ساخته، کوبیاکس و غیره می باشند که در ادامه به توضیح هریک می پردازیم.
انواع دال
- دال یکطرفه
- دال دوطرفه
- دال بتنی مجوف
- دال بتنی حبابی
- دال بتنی کامپوزیت و یا عرشه فولادی
- دال لانه زنبوری
- دال تخت
- دال پیش ساخته
در ادامه درباره این دال ها ، اطلاعات جامع و کاملی را در اختیار شما قرار خواهیم داد. پس با ما باشید تا با این انواع دال و تفاوت‌هایی که بین آنها وجود دارد آشنایی پیدا کنید.
دال یک طرفه
در ساخت دال یکطرفه، به روش قالب‌گیری عمل می‌شود. قالب‌گیری برای ساخت دال یکطرفه در محل نصب دال انجام شده و به این صورت است که ابتدا قالب را در جای خود تثبیت می‌کنند، سپس اجزای تشکیل دهنده را نصب کرده و در نهایت نیز بتن تازه بر روی قالب ریخته می‌شود. یکی از جاهایی که دال بتنی یکطرفه می‌تواند کارایی بالایی از خود نشان دهد، تیر سقف است.
دال یک طرفه توسط دیوارها یا تیرهای موازی نگه داشته می شود و نسبت طول به عرض آن مساوی یا بزرگتر از دو است. دال های یک طرفه برای دهانه های ۳ تا ۶ متر و بار زنده ۳ تا ۵ کیلونیوتن بر متر مربع مناسب هستند. همچنین آن ها می توانند برای دهانه های بزرگتر با هزینه نسبتاً بالاتر استفاده شوند.
چند نکته مهم در مورد دال یک طرفه
- در دال یکطرفه، شکل منحنی صفحه به صورت استوانه‌ای دیده می‌شود.
- اگر دهانه دال تا ۳.۶ متر باشد، استفاده از آنها اقتصادی به نظر می‌رسد.
- مقدار فولاد مورد استفاده در دال یکطرفه در مقایسه با دال دو طرفه کمتر خواهد بود.
- میزان بار و فشاری که به یک دال وارد می‌شود به صورت یکطرفه خواهد بود.
- به دلیل آنکه در ساخت دال یکطرفه از مقدار فولاد کمتری استفاده می‌شود با افزایش عمق دال مواجه خواهیم بود.
- تیرهای موازی وظیفه پشتیبانی کردن از دال یکطرفه را بر عهده گرفته اند.
- نسبت طول به عرض در دال یکطرفه، برابر عدد ۲ و یا بیشتر از عدد ۲ می‌باشد.
- در ساختمان‌هایی که تعداد طبقات در آنها زیاد نیست و در جاهایی که تاثیر بارهای موجود بر عناصر موجود در سازه آنچنان قابل توجه نباشد، دال یکطرفه به کار برده می‌شود.
- بار و یا فشارهای موجود در سازه از یک طرف به دال یکطرفه وارد می‌شوند.
- سقف‌های تیرچه بلوکی در واقع یک نوع دال یکطرفه به شمار می‌روند.
دال دو طرفه
بعد از آشنایی با دال یکطرفه، نوبت تفسیر و توضیح دال دوطرفه خواهد رسید. دالهای دوطرفه نیز دال‌هایی هستند که بار و نیروی وارده را به تمامی تیرهایی که در اطراف قرار گرفته‌اند، منتقل می‌کنند. وقتی به دال دوطرفه نیرو و یا باری وارد می‌شود، شبیه یک بشقاب خواهد شد. تعریف دیگری که میتوان در مورد دال دوطرفه عنوان کرد این است که اگر در چهار کنج سقف، تیر قرار داشته باشد رفتار دالی که در آن قسمت کار گذاشته شده است به صورت دوطرفه خواهد بود. در این حالت، باری که به سقف و به وسیله دو ردیف آرماتورهای قرار گرفته به صورت عمود وارد می‌شود، به تمام تیرهای کناری چهار سمت انتقال پیدا می‌کند.
در این نوع دال نسبت طول به عرض از عدد ۲ متر است و وقتی بار به آن وارد می‌شود، خم‌شدگی از دو سمت دال صورت خواهد پذیرفت. اگر گوشه‌ها و کنج‌های دال دوطرفه با تکیه‌گاه‌ها و همچنین به صورت یکپارچه حمایت و پشیبانی گردد، دال به هیچ وجه دچار ریزش و تخریب نخواهد شد. ضخامت دال دوطرفه با توجه به دهانه آن می‌تواند از ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌‌متر متغیر ظاهر شود.
خوب است بدانید که ظاهر دال یکطرفه شباهت زیادی به دال دوطرفه دارد. یکی از تفاوت‌هایی که میتوان بین آن دو مشاهده کرد این است که دال دوطرفه به چهارچوب بیشتری نیاز دارد؛ زیرا ساختار و عملکرد دال دوطرفه این شکل است که حمایت در آن از چهار سمت صورت می‌گیرد.
ساختار این نوع دال شبیه به دال یک طرفه روی تیرها است؛ اما ممکن است نیاز به قالب‌های بیشتری داشته باشد. دال های دو طرفه برای دهانه های بین ۶ تا ۹ متر و بارهای زنده ۳ تا ۶ کیلونیوتن بر مترمربع مناسب است.
.
تفاوت دال یک طرفه و دو طرفه
تفاوت دال یکطرفه و دوطرفه در مقدار و جهت قرارگیری آرماتورها است. به این صورت که دال یک طرفه فقط در جهت طولی و دال دو طرفه در هر دو جهت نیاز به آرماتور خمشی دارد. دال‌ها در اسکلت بتنی به صورت درجا اجرا می‌شوند.
در سال‌های اخیر و در سیستم‌های بزرگ پنل و تونلی از سقف دال (عموماً دو طرفه) بیشتر استفاده می‌گردد.
محاسبه دال یکطرفه و دو طرفه
برای محاسبه دال یکطرفه و دو طرفه، باید به نسبت طول و عرض آنها توجه داشت. همان طوری که در فوق به آن اشاره شد، اگر نسبت طول به عرض یک نوع دال از عدد ۲ متر باشد، دال مذکور دوطرفه است. اگر نسبت طول به عرض مساوی عدد ۲ و یا از آن بزرگ تر باشد، دال یکطرفه خواهد بود.
در دالهای یکطرفه، بیشترین میزان بار، در راستای دهانه کوچک‌تر و کوتاه‌تر دال حمل می‌شود و در نهایت نیز به تیری که بلندتر است، انتقال پیدا می‌کند اما در دالهای دوطرفه، معمولا انتقال بار در دو جهت صورت می‌گیرد و این می‌تواند یکی از تفاوت های دال یکطرفه و دوطرفه باشد.
دال بتنی مجوف
در این نوع دال جهت کاهش وزن جسم دال، حفره‌هایی در داخل دال ایجاد می‌کنند که دال مجوف نام دارد. درحقیقت دال مجوف، همان بهبود یافته دال و تیر است با این تفاوت که فاصله تیرها (حداکثر ۷۵ سانتی متر) بهینه شده و عرض تیرها بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر کاهش یافته و دارای کمترین ضخامت یعنی بین ۶ تا ۱۰ سانتیمتر می‌باشد.
دال های توخالی امروزه به دلیل ویژگی های فنی و اقتصادی یکی از شناخته شده ترین دال های پیش ساخته هستند. دال مجوف به طور گسترده برای کف سازی و پانل های دیواری در ساخت و سازهای صنعتی، تجاری، مسکونی و غیره استفاده می شود. هیچ محدودیتی در دهانه دال توخالی وجود ندارد و عرض استاندارد آن ها ۱۲۰ میلی متر و عمق آن از ۱۱۰ میلی متر تا ۴۰۰ میلی متر مغییر است.
انواع دال مجوف
دال های مجوف به دو صورت قالب های ماندگار(یوبوت) و غیر ماندگار(وافل) قابل طراحی و اجرا می باشد. در استفاده از قالب های ماندگار نیاز به اجرای سقف کاذب نبوده ولی وزن سازه نسبت به استفاده از قالب های غیر ماندگار بیشتر می باشد.در حالی که با استفاده از قالب های غیر ماندگار نیاز به اجرای سقف کاذب بوده و معمولا ارتفاع سقف نیز نسبت به قالب های ماندگار بیشتر خواهد بود.
مزایای دال مجوف
از مزایای دال مجوف میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحمل بار بیشتر
- مقاومت بالاتر
- حذف آویز تیر
- دو لایه دال بتنی در بالا و پایین پرکننده ایجاد شده که موجب انتقال بهتر بار به المان‌های باربر جانبی می‌شود.
- کاهش تعداد ستون‌ها و ایجاد فضای معماری مطلوب
- کاهش هزینه‌ها به دلیل:
- کاهش مصرف بتن و میلگرد
- کاهش هزینه قالب بندی نسبت به سایر سیستم‌ها
- کاهش تعداد ستون
- کاهش هزینه نصب سقف کاذب
- کاهش هزینه‌های لوله‌کشی و نازک‌کاری
دال بتنی حبابی
دال عرشه حبابی سقفی است که از حباب های پلاستیکی ساخته می شود و سپس آرماتور بین و روی حباب های پلاستیکی قرار می گیرد و در نهایت بتن تازه ریخته می شود. دال های حبابی وزن سقف را کاهش داده و استحکام را افزایش می دهند. با این نوع سقف دهانه های بزرگ تری را می توان ایجاد کرد. از آنجایی که میزان بتن مصرفی در این نوع سقف کاهش می یابد، می توان گفت با محیط زیست سازگار هستند.
برای احداث این نوع دال همانطور که از نامش پیداست از حباب‌های پلاستیکی از پیش ساخته استفاده می‌کنند. سپس استحکامات بین و روی پلاستیک را انجام می‌دهند و در آخر هم بتن تازه ریخته می‌شود.
از مزایای این نوع دال میتوان به استفاده دال حبابی در ظرفیت‌های بالا اشاره نمود همچنین وزن را کاهش می‌دهد و قدرت را بیشتر می‌کند. در نهایت به ستون کم تری نیاز دارد و دیگر نیازی به قرار دادن تیر یا میله زیر سقف نیست. در نتیجه کم هزینه تر بوده و به دلیل استفاده پایین از بتن مشکلی برای محیط زیست ایجاد نمی‌کند.
دال بتنی کامپوزیت و یا عرشه فولادی
این نوع دال بر روی کف پوش فولادی قرار گرفته و معمولاً از بتن محکم استفاده می‌شود. مثل چهارچوب عمل کرده که ساخت این دال بستگی به ضخامت کف پوش فولادی دارد. به این صورت که اگرضخامت کف پوش فولادی بین ۵۰ یا ۶۰mm باشد، ظرفیت دال به ۳ متر هم می‌تواند برسد. اما اگر ضخامت کف پوش فولادی به ۸۰ mm برسد ، دال را میتوان با ضخامت ۴.۵ متر اجرا کرد.
دال لانه زنبوری
دال زنبوری که به صورت شبکه‌های مربعی است به این صورت تهیه می‌شود که ابتدا روی شبکه‌ای از آجرهای پلی استرین بتن ریخته می‌شود و کاملاً بالای زمین قرار دارد. اغلب مناسب مناطقی است که خاک آن زیاد جا به جا نمی‌شود. جالب است بدانید از مزایای این نوع دال نسبت به دال مسطح این است که دال مسطح %۳۰ بتن و ۲۰ درصد فولاد کمتری مصرف می‌کند و به نسبت سایر انواع دیگر دال‌ها ارزان تر و سریعتر نصب می‌شوند.
دال تخت
اسلب تخت به دو صورت با تیر و بدون تیر اجرا می شود که نوع بدون تیر آن ساده ترین نوع دال می باشد. دال تخت بدون تیر مستقیماً بارهای وارد شده را مستقیماً به ستون ها منتقل می کند. ساخت این نوع دال به طور کلی آسان است و نیاز به قالب بندی کمی دارد. دال های مسطح برای دهانه های ۶ تا ۹ متر و برای بارهای زنده ۴ تا ۷ کیلونیوتن بر مترمربع مناسب هستند.
مزیت های دال تخت
- ظاهر بهتر
- زمان اجرا کمتر
- کاهش وزن سازه
- افزایش مقاومت برشی
دال تخت قارچی
همانند دال تخت، مستقیماً بر ستون‌ها متکی است ولی به دلیل مقدار قابل توجه لنگر منفــی تکیه گاهی و تنش‌های ناشی از برش بالا سر ســتون‌ها افزایش مقطع مییابد و احیاناً ضخامت دال در اطراف ستون قدری افزایش مییابد. در دال تخت قارچی اتصال دال به ستون با سرستون یا کتیبه یا هر دو صورت می‌پذیرد.
دال پیش ساخته
دال های بتنی پیش ساخته در کارخانه های تولیدی ریخته گری و پخت می شوند. سپس برای نصب به محل ساخت و ساز تحویل داده می شوند. بارزترین مزیت تهیه اسلب در کارخانه های تولیدی، افزایش راندمان و کنترل کیفیت بالاتر است که ممکن است در محل پروژه به دست نیاید.
می توان از آن ها برای دهانه های تا ۱۵ متر استفاده کرد. دال های بتنی پیش ساخته تقریباً ۲۴ درصد ارزان تر از دال های بتنی ساخته شده در محل هستند.